برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 245

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن
از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

 
آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

به باد دادن- باد دادن

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

جل و پلاس-اثاثیه ی ناچیز و کم بها

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

 

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

 

 

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت
پرت کردن-چیزی را با شدت دور انداختن
حساب سرانگشتی-حساب ساده و روشن
دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

 

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)
آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

استخوان لای زخم گذاشتن-بلاتکلیف گذاشتن-کاری را کش دادن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

بادپا-تند رو-تیز تک

 

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

البرز-بلندقامت-دلیر

 

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

از سفیدی ماست تا سیاهی زغال-همه و همه چیز
آب را گل آلود کردن(برای سود خود کارها را به هم زدن)
زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق
خام عقلی-حماقت-دیوانگی

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن
جاکن شدن-به حرکت در آمدن

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

آبِ سیاه(نیمه کوری)

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

پاشنه بخواب-کفش راحتی
دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن
پیشانی-بخت و اقبال-طالع

از قدیم ندیم‌ها(از گذشته‌های دور)

 

 

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ
ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

 
خر بی یال و دم-احمق-نادان
پیگرد-پی گیری-تعقیب

بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

پَلِه-پول

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

تریاکی-معتاد به تریاک

پا منبری-شاگرد روضه خوان

دست خدا به همراه-در پناه خدا

زبانی-شفاهی

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

دقیانوس-نام یکی از پادشاهان سامی که اصحاب کهف را تعقیب می کرد-گذشته ی بسیار دور

 

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن(به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن)
اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن

راه دادن-باز کردن راه عبور-کنار رفتن از سر راه-اجازه ی ورود دادن-رضایت دادن به عمل جنسی

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

 

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

جِر-اوقات تلخی-لج
پوست کندن-سخت تنبیه کردن

بند کردن-محکم کردن

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

 

ریشو-دارای ریش بلند

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

تپه ماهور-زمین ناهموار
خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری
رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن
روان کردن-از بر کردن

 

 

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

جیش-ادرار در زبان کودکان

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن

دسته هاون-استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون
آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)

 

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

 

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

خدا داده به فلانی-بختش یار بوده

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

 

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه
چشمداشت-توقع-انتظار

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

بیا بیا- برو برو

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)

 

دعوت نامه-نامه یا کارتی با درخواست شرکت در یک مجلس یا مراسم-اعلام آمادگی برای پذیرش مهمان در یک کشور دیگر

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

 

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

دیگ به سر-لو لو

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

تره بار-میوه ها و سبزی ها

خبره-ماهر-استاد

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

از حد (توانایی) خود تجاوز کردن

 

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

 

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب

حلوای تن تنانی-نوعی حلوا

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

چلچل-خال خالی-ابلق

دلال بازی-به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن-واسطه گری

خرس-چاق و درشت-تنومند

آب آتش زده(اشک)

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

چاخانچی-کسی که همیشه دروغ بافی می کند

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

 

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن
بی در رو-بن بست
رودرواسی-رودربایستی

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند
پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

 
روی چوب کردن کسی-کسی را برای کاری تحریک کردن

 

جُنگ-کتابی که نوشته های گوناگون از نویسندگان گوناگون در آن باشد

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)
چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره

چهل منار-تخت جمشید

بال بال زدن-بی قراری کردن-دل واپس بودن
از تک و تا نینداختن خود-از رو نرفتن-جا نزدن-خود را نباختن

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت

چنار تجریش-متلک بد

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن
خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن
خاکی-فروتن و متواضع

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر

داوطلب-خواستار-نامزد
تو پر-دارای اطلاعات زیاد-آدم سنگین

پیش کسوتی-قدمت و برتری

اهل عمل-کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند

زَوال-مست مست-لول

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

خدا برکت بده-نگا. خدا برکت

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)
جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق
از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن(کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن)

 
پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

دهنه سرخود-بی بند و بار

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

دنده کشیدن-دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

دلگرم-علاقه مند-مشتاق

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن
انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن
در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن
زبان را گاز گرفتن-از گفتن سخنی پشیمان شدن

خلاف-جرم
باجه-جای بلیت فروشی

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

 
ادب‌خانه(مستراح، طهارت‌خانه)

جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)

تخم شر-مردم آزار- شرور
در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن

رد خور-رد شدنی-سزاوار ترک کردن

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره
خوشگل-دل پذیر-تو دل برو-زیبا
چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

روز پنجاه هزار سال-روز قیامت

آواز دادن(خواستن)

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

رمل انداختن-پیش گویی کردن-فال برآوردن

 

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)
پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

چین خوردن-چروک شدن
انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

دستک-دفتر حساب

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

خر و پف-نگا. خرناس

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن

تریت- تلیت

آب شیراز-شراب
دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

 

 

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

تپل مپل-چاق و چله

 

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

 

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

حلوای تن تنانی-نوعی حلوا

خشکه پلو-کته

ددر برو-نانجیب-زن بدکاره

دوز و کلک-توطئه-مقدمات طرح کاری نامشروع

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

 

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

 
پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست
ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید
جاهل پسند-چیزی که جوان

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

پازلفی-سر خط-بخشی از موی سر که از شقیقه ها به پایین صورت می روید
با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن
ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

 

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

جریحه دار شدن-زخمی شدن-دل شکسته شدن-رنجیده شدن

 
از این دنده به آن دنده غلتیدن-از درد یا فکر و خیال نخوابیدن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

 

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

چای صافی-نگا. چای صاف کن
تخم دو زرده کردن-کاری بزرگ انجام دادن

 
ترکه-آدم باریک و بلند
بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند

درآمد-عایدی

زوزه کشیدن-آواز برآوردن
چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

 

درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد

خاک انداز-وسیله ای برای گردآوردن و حمل آشغال و زباله

دور-بار-دفعه-نوبت
این سفر-این بار

ژوری-هیئت داوران

چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن
پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

زن به مزد-دشنامی است به مردان فاسد

 

چوغ-چوب

ته آواز-صدای نسبتن خوب

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

 

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن
دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

پنج تن آل عبا- پنج تن

جَفت-چوب بست انگور
خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

 
چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

خرج اتینا کردن-پولی به مصارف بی هوده رساندن

اَنَک شدن(تحقیر شدن، خجالت کشیدن)

 

آمده-شوخی و لطیفه

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن
زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

تلمبار- تل انبار

بار و بنه-وسایل سفر

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

 
خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

اکبیری(زشت، بی‌ریخت)

رشته-موضوع و زمینه ی چیزی یا کاری: رشته تحصیلی-رشته ی افکار

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن
از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

حق التدریس-مزد آموزگار
زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن
ختم شدن-پایان گرفتن
زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن
خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

انسان بودن(شریف و درست بودن)
خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

 

 

 

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

در تاریکی رقصیدن-در غیبت کسی رجز خواندن و ادعای بی خود کردن

 

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

آب تاختن(پیشاب کردن)

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

 

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

خرج برداشتن-پول لازم داشتن
بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن
داغ کسی را به دل کسی نهادن-غزیز کسی را کشتن

تخته پوش کردن-پوشانیدن سقف و مانند آن با تخته

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است

رفتن از کیسه-ضرر کردن-از سرمایه خرج کردن
جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

بنا بودن-قرار بودن
پزا-زود پخت شونده

 

جان جانی-صمیمی-یکدل

راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود