فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه و بازار قسمت دهم

در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن

چنار تجریش-متلک بد

پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال
چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

 

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

جلبی-حقه بازی-فاحشگی

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

دزدیده نگاه کردن-زیر چشمی نگریستن-بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن

زیر شلواری-زیر جامه

چراغ الله-نگا. چراغ

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

 

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

تیپا خوردن-رانده شدن

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

در هم لولیدن-توی هم رفتن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

اسباب‌کشی-نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود

زبان پس قفا-نوعی گل است
چنار عباس علی-متلک بد

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

 

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

چلو-برنج آب کشیده

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

 

پولک-زینت هایی دایره شکل و درخشان که به جامه می دوزند
آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

 

تره بار-میوه ها و سبزی ها

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود
چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

بده اون دستت-آی زکی !

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند
 

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

الدنگ(بیکاره، مفتخور، بی‌غیرت)

 

تند نویسی-سریع نویسی

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

زبانی-شفاهی

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

 
آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش
 

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)
چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

خاکه-خرده ی هر چیزی

اجابت کردن معده-قضای حاجت

 

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

 
ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن

جُربزه-قدرت-توانایی
چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

آلنگ دولنگ(چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند)

 

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

دست از همه جا کوتاه شدن-بی چاره و بی پناه شدن

 

 
پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

ذِله کردن-ذله آوردن

جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

زبر-خشن-غیر لطیف

از کسی حساب بردن(از کسی ترس داشتن)
دک شدن-جیم شدن-ناپدید شدن

 

پِخ پِخ کردن-سر بریدن در زبان کودکان
پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)

بزنگاه-نقطه ی ضعف-سر وقت-موقع حساس-زمان مناسب

چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

بسیار دلواپس و نگران بودن

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

 
اشک تلخ-شراب-اشک عاشق

به درک- به جهنم

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن
خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند
آب به چشم آمدن-طمع کردن
دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی
بسم الله-جمله ای که هنگام آغاز به کاری و یا به هنگام تعجب و حیرت می گویند-بفرمائید ! این گوی و این میدان

آب مریم(شیره‌ی انگور، عصمت و طهارت)

پا روی خِر کسی گذاشتن-تنگ گرفتن بر کسی

چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

 

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی
تخته بند شدن-زمین گیر شدن-ناتوان از حرکت اعضای بدن شدن

 

حضوری-رو در رو

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

تپه ماهور-زمین ناهموار

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

چارک-یک چهارم

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف
دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

رفتگار-رفتنی-مردنی

چانه-گلوله ی خمیر نان

الف شدن اسب-هر دو پا بلند کردن اسب

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

پس بودن-عقب افتادن از دیگران

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده

اسب چوبین(تابوت)
زهره ی کسی آب شدن-سخت ترسیدن

دَدَر-بیرون-کوچه

دو پا-انسان

از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

پخته-با تجربه-دنیا دیده

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

اخ و پیف کردن-اظهار ناراحتی کردن از بوی بد-منظره‌ی بد یا غذای بد

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن
دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

آتشی شدن(از کوره در رفتن)

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق
پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی
زیست شناسی-دانش شناخت حیات و موجودات زنده

بوق سگ-بسیار دیر وقت

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

جِر انداختن کسی را-اوقات کسی را تلخ کردن-خشمگین کردن کسی

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن
پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)

آفتاب به آفتاب-هر روز

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

دُم توی پا گرفتن-شکست خورده رفتن-نامید و ساکت شدن

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

 

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

چتوَل-یک چهارم
پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی
حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

دود گرفتن-پُک زدن

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

چرکو-آدم کثیف

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

 

ادا اطوار-پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

باهاس-باید-بایست

 
 

اله و بله-چنین و چنان

خشکه بار-نگا. خشکبار

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو

بالا آمدن کفر کسی-بی نهایت خشمگین شدن

بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن
خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

زیر جلی-پنهانی-آهسته

چیلی-بدبیاری

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته
آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)
ریغ-مواد درون امعا و احشا

پیشی-گربه در زبان کودکان

چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

خر و پف-نگا. خرناس

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

خپله-چاق و کوتاه قد

ریش توپی-ریش تپه

 

پست خوردن کسی-با کسی رو به رو شدن

آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن

اما(اشکال‌تراشی، ایجاد شبهه)

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

 

دده مطبخی-آدم کثیف و بد بو

 

آن‌کاره(اهل آن کار (کار بد))

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

حیوونکی-نگا حیوانکی

 

برخورد-بهم خوردن-تصادف

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن
چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

جَرّ-کشمکش دعوا
آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)
از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن
آبِ سیاه(نیمه کوری)

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

چله-چاق-چرب و چیلی

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت
آفتابی کردن-پدیدار کردن

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

 

پشت و روی یک سکه-دو چیز به ظاهر متفاوت ولی در واقع مانند هم

 

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

دیالله-زود باش دیگه !

تر و فرز-چست و چابک

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

پس کله ی کسی زدن-کسی را به کاری واداشتن
دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین
زبان به دهان کسی گذاشتن-به کسی حرف یاد دادن-حرف توی دهان کسی گذاشتن

دهن بسته-حیوان

بیا بیا- برو برو
چارلا-چهار لا-چهار تو

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن
 

 

از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

 

آخش درآمدن-از درد نالیدن

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

خاطرجمع شدن-مطمئن شدن

اجل معلق-مرگ ناگهانی

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)
خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

چرکوندی-لکه دار کثیف

زپرتی-چیز یا شخص ناتوان-زوار در رفته-بی زور

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

چوب سیگار-نی سیگار

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

 

 

حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

خواری و زاری-پریشان حالی

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

رفتگر-سپور-آشغالی

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد
با آتش بازی کردن-به کاری پر خطر پرداختن

 

از کیسه خوردن(از جیب خوردن)

پاتال-سالخورده-پیر
از شیر گرفتن(به دوره‌ی نوزادی پایان دادن)

خَرخَری کردن-حرکات ابلهانه از خود درآوردن-خل بازی درآوردن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

پریدن خواب از سر کسی-خواب نیامدن-هرچند وقت خواب باشد

آوار شدن سر کسی-بی‌خبر نزد کسی در آمدن

حالی به حالی شدن-منقلب شدن حال-غلبه یافتن شهوت

تو سری زدن-تحمیل عقیده با دشنام و اهانت

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

چرک و خون-چرک آلوده به خون

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

 

 

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

 

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

بی جا-نامناسب-بی مورد

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

 

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن
آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

پادرمیانی کردن-میانجی گری کردن

پیاله زدن-می نوشیدن

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)
تو سری خورده-آدم خوار و حقیر

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن
روی آب نشستن-سوار قایق یا کشتی شدن
خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

آقبانو(نوعی پارچه‌ی نخی نازک)

داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس
دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه

 

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

چاره ساز-خداوند

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

دهان به دهان شدن-بحث و مجادله کردن-با پست تر از خود جر و بحث کردن
چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال

خوش انصاف-با انصاف-منصف

ریش شدن-ریش ریش شدن

دستگیره ی خطر-وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

خنگ خدا-نادان و کودن

 

آتشِ بسته(طلا)

حرام و حرس-ریخت و پاش

پابوسی-زیارت
زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

با هم کنار آمدن-با هم ساختن

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت
بند شدن در جایی-قرار یافتن-ساکن شدن-آرام گرفتن

پشت دستی زدن-برای تنبیه به پشت دست بچه زدن

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

جن زده-دیوانه

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن