مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 76

دومندش-دوم از آن

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن-از باران به ناودان پناه آوردن
بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن
چرخ پایی-چرخ خیاطی که با پا به حرکت می افتد

پدر در آوردن-سخت انتقام گرفتن-گوشمالی دادن

به امان خدا رها کردن-اصلا به فکر نبودن-فراموش کردن

ریپال کسی را در آوردن-پدر کسی را در آوردن

 
خوش منظره-خوش نما-زیبا

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)
آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

 
تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه
ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن
در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن
آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار

 

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

چروکیدن-چین دار شدن

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

آبی از کسی گرم نشدن-بهره‌ای از کسی نبردن
از ترس مار توی دهان اژدها رفتن-از باران به ناودان پناه آوردن
آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن
ذِله شدن-ذله آمدن

چال شدن-گود شدن-دفن شدن-در زیر خاک گذاشته شدن

 

چله-چاق-چرب و چیلی

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

 
پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

این خط و این نشان-عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری-نگویی که نگفتم.
دخیل-پناه برده-توسل جسته به

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی
دندان عاریه-دندان مصنوعی
بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

 

آفتابه گرفتن-آفتابه برداشتن
خر گردن-گردن کلفت-بی عار

 

خدابیامرزی-درخواست بخشش

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

 
زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن
 

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر
ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

زلف-موهای جلو سر و بناگوش
 

خایه دار-با جرات-شجاع
دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

بمیرم-قربان بروم
پادرمیانی کردن-میانجی گری کردن
دو لول-اسلحه ای بلند دارای دو خانه برای فشنگ گذاری

 

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

پخش-پراکنده

آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)

 

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند
از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن

الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

دو پا داشتن، دو پا هم قرض کردن-به چابکی گریختن

تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

 

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن
چیز خور شدن-مسموم شدن

چَکی-وزن نکرده-یک جا

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

بامبه-توسری

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

تب خال-جوشی که از شدت تب دور لب پدید آید

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

 

 

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز
از راه نامشروع ) به پول و ثروت رسیدن

 

 
ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

بد دهن-کسی که پیوسته فحش و ناسزا می گوید
پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

داشتن-مشغول بودن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

پر افاده-متکبر-مغرور

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

تردستی-مهارت-شعبده بازی

بنگی-معتاد به حشیش

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

 

 

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

روغنی-آلوده به روغن

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

تفنگ دار-جنگنده ی مسلح به تفنگ

تره بار-میوه ها و سبزی ها

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

دانه دانه-یک یک

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند
چشم واسوخته-چشم برتافته
داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن
خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است
توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

حرام و حرس-ریخت و پاش
چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

اُمُل-عقب‌افتاده-قدیمی

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

داشتن-مشغول بودن

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

ته بر کردن-از ته بریدن

 

آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام
 

باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

به روی کسی آوردن-به چشم کسی آوردن-به کسی یادآوری کردن

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

 

جِر-اوقات تلخی-لج

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی-با کسی در افتادن

دولابچه-کمد کوچک

چل زن-زن کوتاه قد

ژوکر-آدم همه فن حریف

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

 

جد کمر زده-در نفرین به سید می گویند-یعنی جدش او را به سزایش برساند

 

ختم گذاشتن-مجلس ترحیم گذاشتن

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

 
خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال
پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده
دنگ انداختن-نزدیکی جنسی کردن

تق و لق-بی رونق-کاسد-بی مشتری

حالا حالاها-مدت دراز

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.
چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن
به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن

 

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر
آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)
جار و جنجال-داد و فریاد-نزاع و کشمکش

پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

حق گرفتن-نگا. حق بردن

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

جانور-کرم شکم و معده
بی فکر-لاابالی-بی قید

چُر-ادرار

خایه دستمال کردن-چاپلوسی کردن-منت کشیدن
راست روده شدن-اسهال گرفتن

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

چروک خورده-چین خورده-ناصاف شده

پشت کسی باد خوردن-دلسرد شدن از کاری پس از مدتی استراحت یا بیکاری-از دل و دماغ افتادن

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

خیس کردن-ادرار کردن به خود

زن مرده-مردی که زنش درگذشته است

 

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

تخم طلا گذاشتن-کنایه از چیز گران بها آوردن-کار بسیار مهمی انجام دادن

 

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

آب تاختن(پیشاب کردن)

 

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت
آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)
خنده ی قبا سوختگی-خنده ای که برای پنهان کردن خشم و کینه می کنند

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

اُزبَک(بی‌ریخت، ژولیده، ازخودراضی)

خاکه-خرده ی هر چیزی

دنگ دنگ-صدای برخورد دو چیز سخت به هم

 

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

 

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

دستگیره ی خطر-وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

آقام که شما باشید(خدمت شما عرض کنم)

چنار عباس علی-متلک بد

پوشک-کهنه ی بچه

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)
آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

چین چینی-پر چین

تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود

جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده
 

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

رشوه خوار-کسی که برای انجام کاری ناروا دستمزد دریافت می کند

اوضاع احوال(وضع و حال)

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

پیش کردن در-بستن در

رمباندن-خراب کردن

تیر در کردن-تیراندازی کردن

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

آبی از کسی گرم نشدن-بهره‌ای از کسی نبردن
 

این خاکدان-دنیا

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

چوب بندی-داربست
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

پشت رو-وارونه

چین و چوروک-چین و شکن

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن

دل به دل راه داشتن-احساس متقابل داشتن

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

دخالت کردن-در آمدن در کاری

جاده کشیدن-راه درست کردن

چشم به هم زدن-زمان بسیار کوتاه-یک آن
به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست
جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

 

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند
پر زدن-به چیزی یا کسی اشتیاق فراوان داشتن

خواب و خوراک-خورد و خواب

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

پشت به کوه اُحد بودن-پشت گرمی داشتن

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب
پر روده-پرچانه-روده دراز

در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

 

باب-مرسوم-معمول

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

تُف به دهن-حیرت زده
ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد
رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)
 

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

 
جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

توالت کردن-آرایش کردن

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

زیر جلی-پنهانی-آهسته

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

خوش آب و هوا-معتدل-کنایه از جایی که در آن وسایل خوشی فراهم باشد