لیست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت بیست و یک

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

چهار طاقی-فضای سقف دار و بدون در

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

آب سیر(جانور خوش‌رفتار)
 

 
 

 

حشل-خطر

چُغُل-سخن چین

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

باب-مرسوم-معمول

تلکه بند شدن- تلکه کردن

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

پهن شدن آفتاب-روز شدن

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

 

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

 

پزا-زود پخت شونده

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

چیز سرش بشو-آدم چیز فهم

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

 

بد قدم-نامبارک-بد شگون

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

پاخان-پشت هم اندازی-سفسطه کردن

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد
روی خود کشیدن-رو کشیدن

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی
پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن
زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن
حمامی-گرمابه دار

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

از بیخ-یکسره-به‌کلی-کاملن

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن
دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

 

خدابیامرزی-درخواست بخشش

 

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

تته پته-لکنت زبان

پته بستن-سد بستن در جوی های شیب دار

آغا‌پنبه-زن بسیار سفیدرو-عروسک پنبه‌ای

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

رانده و مانده-بدبخت و وامانده
زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

خالی بند-چاخان-دروغ گو

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

حمله کردن-یورش بردن

چندر غاز-پول بسیار کم

چروک خوردن-نگا. چروک افتادن
باد خوردن-هوا خوردن

تریت- تلیت

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

بالا تنه-از کمر به بالای بدن

آب آتش زده-اشک

جاده کوبی-راه صاف کردن
چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

 

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

جغ جغ-صدای به هم خوردن چند چیز-صدای همهمه

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

پُر پشت-انبوه-بسیار روییده

دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

پس دادن درس-پاسخ دادن به پرسش های درسی

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن
تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

 

 

 

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

 
در تاریکی روشنایی را پاییدن-به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

 

جایی-مستراح-توالت

پشت بام-سقف بیرونی بام
چراغ زنبوری-نگا. چراغ توری

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن
چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

خروس خوان-هنگام سحر

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب
به دهان کسی نگاه کردن-مطیع به گفته ی کسی بودن-حرف کسی را بکار بستن

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

اخم و تخم(ترش‌رویی، کج‌خلقی)

دو برجی-کبوتری که در یک جا بند نمی شود

جگر گوشه-فرزند

چشمک زن-نگا. چراغ چشمک زن

تو خالی-دروغین-غیر واقعی-بی عرضه-دارای ظاهر غلط اندار

 
به کوری چشم کسی-بر خلاف میل کسی

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند
جُربزه-قدرت-توانایی

پس رفتن-عقب رفتن

چرک و خون-چرک آلوده به خون

 

ارواح شکمت(ارواح بابات)

انگشت‌شمار(کم، معدود)

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن
آواز دادن-خواستن

خاطر خواه-عاشق-دل باخته
در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد
الف شدن اسب(هر دو پا بلند کردن اسب)

حساب و کتاب از دست کسی خارج شدن-اداره و نظم امور از دست کسی در رفتن

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

جلو پوزه ی کسی را تیغه گرفتن-جلو فضولی های کسی را گرفتن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

 

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

 

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

دختر دم بخت-دختری که هنگام شوهر کردن او رسیده باشد

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

بد خواب شدن-بی خواب شدن-خواب آسوده نکردن

اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

زپرتی-چیز یا شخص ناتوان-زوار در رفته-بی زور

آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)

روغن گرفتن از آب-از هر اتفاق خوب یا بدی به سود خود بهره گرفتن

 
آبِ خشک(آب بسته)

اشک تمساح-گریه ی دروغین

 

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

 

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

 

آجر شدن نان-از بین رفتن درآمد

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

تخت سینه-وسط سینه

 

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

پاک-به کلی-یکسره

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

 
دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

درقی-صدای افتادن چیزی بر زمین یا کوفتن چیزی به چیزی

 

از خشت افتادن-بدنیا آمدن

حاجی ارزانی-گران فروش

پادرمیانی کردن-میانجی گری کردن
دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

پا به پا شدن-تردید داشتن

خط افتادن-خراش افتادن

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

 
بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

تلخه-تریاک-سوخته
حرف زدن-پشت سر کسی بدگویی کردن-وراجی کردن

الواتی کردن-عیاشی و هرزگی کردن

آمدن-آغاز به کاری کردن

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب
بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

در تاریکی رقصیدن-در غیبت کسی رجز خواندن و ادعای بی خود کردن

چپ دادن-رد کردن

خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن
آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)
آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

جا گرفتن-مستقر شدن-پنهان شدن
تر و فرز-چست و چابک

 

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

دندان-گاز
چاسان فاسان-آرایش-بزک

 

رشوه گیر-رشوه خوار
دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون
پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

آمدن-آغاز به کاری کردن

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن
چله بُران-جشن حمام رفتن زن پس از گذشت چهل روز از زاییدن

رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

 

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

دادستانی-دادخواهی-کار دادستان

راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

 

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند

حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن

 

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

 

 

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

آسمان با زمین دوختن-داشتن کمال مهارت در تیراندازی

پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

خدمت رسیدن-به حضور رسیدن

حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی

 

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

اسکلت‌بندی-طرح‌ریزی-زیرسازی

 

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب

زیر پِل کسی را زدن-کسی را راندن و دور کردن
از بر گفتن یا نوشتن-متنی به اتکاء حافظه

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند

از حال رفتن-بی‌حال شدن-غش کردن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

احدالناس-کسی-فردی

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

بردن از رو- از رو بردن

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن
آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

 

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

از سر وا کردن(کاری را سرسری انجام دادن)

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

جود-یهودی-حهود

چشم و همچشمی-رقابت

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

اهل دود-سیگاری

خارشک-مردم آزار-سادیست

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

ازخودراضی-متکبر-خود پسند

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

بیرون رفتن-به توالت رفتن

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق
اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن
جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند
ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده
رنگ گذاشتن و رنگ برداشتن-رنگ به رنگ شدن
آسمان‌جل-ندار-بی‌چیز-کسی که رواندازش آسمان است

چروکیدن-چین دار شدن

 

رنگ به رنگ شدن-از خجالت یا خشم سرخ و زرد و سفید شدن

 

 

اهل آن کار (کار بد)

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

زیر قول خود ردن-به گفته ی خود عمل نکردن-عهد خود را شکستن

پشه را در هوا نعل زدن-در تیراندازی بسیار ورزیده بودن-بسیار زرنگ و فرصت طلب بودن
پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

تند نویسی-سریع نویسی

تُف به دهن-حیرت زده

خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

 

از ته ریش گذشتن-فریب دادن

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

 

دلقک-شخص مسخره

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

احتیاطی(نجس، ناپاک)

پشتک زدن-معلق زدن-رنگ عوض کردن-تغییر عقیده دادن
رایانه-کامپیوتر

رنگ شدن-گول خوردن

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی
خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

جان کُردی-سخت گیری-مقاومت

حشر و نشر داشتن-نشست و برخاست داشتن دوستی و رفت و آمد داشتن

رومیزی-منسوب به میز

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

خوش قلق-رام-خوش خوی

از بر گفتن یا نوشتن(متنی به اتکاء حافظه)

حتم داشتن یق-ین داشتن

جمع و جور-منظم و مرتب

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن
 

دک شدن-جیم شدن-ناپدید شدن
پر و پخش-پراکنده

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت
جوغ-جوی آب

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

دُم لابه-چاپلوسی-تملق

خُردمُرد-شکسته و ریزه میزه

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن
تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن