منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 189

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

آفتاب را به‌گز پیمودن-کوشش بی‌هوده کردن

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی
دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی
چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن
بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

تر و تازه-شاداب-شسته و رفته

(نزد کسبه) نخستین فروش بامداد

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن(تمایل شدید داشتن، به طمع افتادن)

التفاتی(داده شده، مرحمتی، اعطا شده)

به تیر غیب گرفتار شدن-دچار حادثه ی ناگهانی شدن-ناگهانی فوت کردن

دَم نقد-آماده-حاضر
با اشتها-متمایل به غذا

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

بود و نبود-آنچه می تواند وجود داشته باشد-مال و منال-همه ی دارایی

پیر کسی در آمدن-سخت اذیت شدن- پدر کسی در آمدن

بد آب و رنگ-نازیبا-بی رونق-بی جلوه
اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن

انداختنی(جنس نامرغوب)

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود

دل به دل راه داشتن-احساس متقابل داشتن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

چشم کسی چهارتا شدن-سخت تعجب کردن-انتظار شدید برد
پای کسی جایی بند نبودن-هیچ اعتباری نداشتن

 

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

 

بد گل-زشت-بد ترکیب

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

ریختگی-ریزش

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

در آوردن تقلید-ادای کسی را در آوردن-مسخره کردن

خفگی-حالت فشردگی گلو و تنگی نفس

از خرس مویی کندن(از مردم خسیس چیزی درآوردن، هرچند ناچیز باشد)

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)
جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

زَوال-مست مست-لول

انداختنی(جنس نامرغوب)

چراغان کردن-جشن گرفتن

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

رای کسی را زدن-کسی را از تصمیمی منصرف کردن

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

 

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

 

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

 

 

 

دو لبه-دارای لب کلفت

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

زیر سر کسی بلتد شدن-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

بی پایه-دروغ-پوچ

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

 

 

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

 
ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

 

ته ریش-ریش اندک

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

خوب-کافی-بسیار

دل آب شدن برای چیزی-بسیار مشتاق چیزی شدن

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

تو پوزی-تو دهنی

تو ریختن دل-سخت نگران شدن و ترسیدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

 

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

ذِله شدن-ذله آمدن

خُل-آتش زیر خاکستر-خاک و کثافت

خاکروبه ای-سپور-آشغالی

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی

زیر سر داشتن-آماده شدن

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن

دسته اش را در کردن-تصفیه حساب کردن-جبران کردن کاری

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن
چرچری کردن-خوردن و عیش کردن
درز را آب دادن-از راه به در شدن

راه نزدیک کردن-میان بر زدن-مهمان شدن بر کسی که خانه اش نزدیک است

به اسم خود جا زدن-از آن خود وانمودن
خیر مقدم-خوش آمد

روی پا بند نبودن-آرام و قرار نداشتن

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

 

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

ارباب حجت-اهل منطق

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

ریز حساب-جزییات صورت حساب-اقلام جزء سیاهه
بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

 

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

دور چیزی را خط کشیدن-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد
پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن
رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

 
 

زیپ-نوعی بست ساخته شده از دو نوار دارای دندانه های فلزی یا پلاستیکی قابل درهم افتادن

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن
دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

 

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

خایه دار-با جرات-شجاع

روخوانی-از روی کتاب و نوشته خواندن

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن
انگشت به دندان گزیدن-متحیر شدن-حسرت خوردن
چهارتا شدن چشم کسی-سخت تعجب کردن کسی-خیره ماندن از تعجب

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

رنگی-دارای رنگ-آلوده بودن به رنگ

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

چس خور-آدم خسیس-بخیل

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

 
پُخت-هر نوبت از پختن
خوره-جذام-آکله

دوبلور-دوبله کننده

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

چروک انداختن-چین انداختن

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

دَم نقد-آماده-حاضر
آب آتش مزاج(می سرخ)

درخت اگر-امید پوچ و واهی

تی تیش مامان-ی بزک کرده-تر و تمیز-شسته و رفته-عزیز دردانه

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)
آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

 

ریغ-مواد درون امعا و احشا
از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

تنبان درآر-بی حیا-دریده

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

جفتک پراندن-لگد زدن-بد رفتاری کردن-مخالفت کردن

رو شور-سفیداب

آب چشم گرفتن-ترسانیدن-به گریه انداختن

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر
جگر پاره-فرزند-جگر گوشه

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

بیخ-کاملا نزدیک-تنگ چیزی

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

آدم بگو بخند-شیرین‌زبان و بذله‌گو

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

 

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

چهار پادار-کسی که حیوانات باربر دارد و با آن ها کار می کند

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

دبه در پای شتر انداختن-در میان مردم فتنه انگیزی کردن

ار زبان کسی-از قول کسی

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن
خیابان گز کردن-ول گشتن
دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن
ریق افتادن-ریغ افتادن

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

پر و پاچه-پا-پاچه

زاله بندی-مرزبندی در کشتزار-کرت بندی

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

اهل بیت-اهل خانه-خانواده

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

 
اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

بیرون رفتن-به توالت رفتن

تخم چهارشنبه-حرم زاده-ناسزایی برای بچه های شریر
تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن
خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

خُردینه-بچه ی خردسال

خیره-بی شرم-پر رو

چشم زخم زدن-چشم زدن-آسیب رساندن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

بَرج-خرج های خارج از خانه

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

چارچار زدن-بی حیایی کردن

خرده بُرده-مشکل-اختلاف

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

دک و دهن-دک و پوز

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

پشه را در هوا نعل زدن-در تیراندازی بسیار ورزیده بودن-بسیار زرنگ و فرصت طلب بودن

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

تقلا کردن-کوشش زیاد کرد-دست و پا زدن

جگرکی-جگر فروش

 

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

زهرحند-خنده ی تلخ و از روی خشم
بی همه چیز-آدم بد جنس-نادرست-کسی که صفت خوبی ندارد

بازار کوفه- بازار شام

 
خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

دست خالی بودن-تهی دست بودن-بی چیز بودن
خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن
جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
راحت کردن-کشتن

جون جونی-نگا. جان جانی
انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)
در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

آمدیم (و) . . .(فرض کنیم که)

دستبوس-زیارت-دیدار-شزفیابی

جسته دوزی-نوعی دوختن

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

از چیزی زدن(از مقدار چیزی کسر کردن)
زد و خورد-کتک کاری-دعوا و مرافعه

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد
 

 

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)

 
آش دهن سوزی نبودن-زیاد جالب نبودن-اهمیت زیادی نداشتن

جِرِ ِنگ جِرِ ِنگ-صدای برخورد چیزهای فلزی

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز

حمله-بیماری غش-صرع

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

حرف گوش کن-حرف شنو

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن
 

ابرو کج کردن-خشم گرفتن

زیاده روی-افراط-اسراف

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

 

خاکروبه-زباله-آشغال

بست نشستن-پناه بردن به بست برای در امان ماندن از تعرض

تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن

 

پهن شدن آفتاب-روز شدن

بر پا شدن-ایجاد شدن
چو-شایعه
رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن
راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن
 

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

 

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

 
دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

رج کردن-رج بستن
پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

آفتابه گرفتن-آفتابه برداشتن

چارخانه-شطرنجی

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

بیسار-فلان